Problemem komunikacyjnym we współczesnym świecie stało się nie tylko zderzenie wielu kultur, lecz także różnych pokoleń, które mówią innymi językami i uważają odmienne wartości za ważne. Kwestia komunikacyjnego porozumienia tych generacji jest ważna nie tylko w kontekście funkcjonowania rodzin, lecz także na rynku pracy, w obszarze którego spotykają się ich przedstawiciele. Na znaczącą zmianę w tej perspektywie jako pierwsza zwróciła uwagę Margaret Mead (1901-1978), która wyróżniła trzy typy kultur, różniące się rodzajem przekazu dostępnej w nich wiedzy [1].

Typ pierwszy, określony jako kultury postfiguratywne odnosi się do społeczeństw o charakterze tradycyjnym, w których życie kolejnych pokoleń w zasadzie nie różni się od siebie, a dzieci w swoim rozwoju podążają drogą dziadków i rodziców. W takich społecznościach wiele wysiłku poświęca się na zachowanie niezmiennej ciągłości przekazu, a najważniejszych wzorców postępowania i komunikowania dostarcza przeszłość, natomiast zmiany, zwłaszcza radykalne, są postrzegane jako zło. Utrzymanie trwałości zapewnia nauczanie dzieci przez przedstawicieli starszych pokoleń, uznanych za autorytety i najważniejsze źródło wiedzy. Kultury postfiguratywne opierały się w dużej mierze na przekazie ustnym (oralnym). Pieczołowicie są w nich przechowywane modele tradycyjnych zachowań i związanego z nimi obrazowania świata. Kultury tego typu mogą istnieć tylko wówczas, gdy opierają się na trzech współistniejących ze sobą generacjach.

Typ drugi, występujący stosunkowo rzadko, nazywany kulturami kofiguratywnymi, opiera się na więzach rówieśniczych i jest nakierowany na przetrwanie w teraźniejszości. W tym układzie autorytet starszych pozostaje niekwestionowany, jednakże nie oni przekazują wiedzę następnym pokoleniom. Rozpad systemu postfiguratywnego powodują czynniki zewnętrzne, takie jak katastrofy naturalne (np. wybuchy wulkanów, powodzie, epidemie), konflikty wojenne, czy przewroty polityczne i religijne. Wydarzenia te przyczyniają się do rozdzielenia generacji żyjących do tej pory wspólnie, wymuszonego przez nagłą śmierć starszych lub konieczność migracji młodych. W systemach kofiguratywnych zaznacza się brak dziadków, reprezentujących przeszłość, która bezpowrotnie minęła. Dlatego też transmisja wiedzy kulturowej się „spłaszcza”, a dzieci, podobnie jak dorośli, którzy znaleźli się w sytuacji dla siebie bezprecedensowej, uczą się wzajemnie od siebie. W konsekwencji, może dominować wśród nich wiele sprzecznych poglądów. Kultury kofiguratywne mają tendencję do przekształcania się z czasem w model postfiguratywny.

Zupełnie nowym modelem są kultury prefiguratywne, nazywane przez Mead także „kulturami zagadkowych dzieci”. Wśród przyczyn ukonstytuowania tej transformacji autorka wymienia: szybkość zachodzących zmian, rozkład rodziny, upadek kapitalizmu, rozwój technologii, a także rozpad pierwotnych założeń cywilizacji Zachodu. Autorka zaznaczyła, że typ ten pojawił się w świecie, w którym dominuje właściwie jedna kultura, a w każdym razie jeden wzorzec cywilizacji technologicznej, zintegrowanej dzięki wspólnym zagrożeniom i wiedzy. Wprawdzie władza ciągle jest w rękach średniego pokolenia, jednakże decydujące znaczenie zdobywają reprezentanci młodych, którzy urodzili się już w świecie innowacji technicznych, kształtujących potencjał nowych modeli komunikacji. To oni uczą starsze pokolenia technologii i są grupą mediującą w życiowych wyzwaniach. W ich oczach wszyscy stają się równi i do siebie podobni. Sytuacja ta nie ma żadnego odpowiednika w przeszłości, dlatego na tej drodze nie znajdziemy pewnych prognoz dotyczących kulturowego rozwoju. Typ prefiguralny jest nastawiony na budowanie przyszłości i świata, którego nie znamy.

W pewnym sensie wszystkie powojenne pokolenia w jakimś stopniu reprezentowały status zagadkowych dzieci. Przedstawiciele dwóch pierwszych generacji tego ciągu, czyli pokolenie baby boomers (urodzeni w latach 1946-1964) i pokolenie X (urodzeni w latach 1965-1979), pojawili się wprawdzie na świecie jeszcze przed największą rewolucją technologiczną, jednak to oni z zaangażowaniem ją tworzyli [2]. Ludzi z grupy baby boomers cechuje duży optymizm i osobista aktywność. Praca, podobnie jak rodzina, stanowi dla nich wartość samą w sobie. Zmianę traktują z dużą ostrożnością, chociaż jej nie wykluczają. Lubią działać zgodnie z wypracowanymi standardami. Oczekują systematycznego feedbacku, by móc ulepszać swoje umiejętności w określonym zawodzie. Preferują współpracę w tradycyjnych grupach, którymi zarządzają zdecydowani liderzy. W kontaktach cenią sobie zachowanie pewnego dystansu oraz panowanie nad emocjami. Preferują konwencjonalne zasady komunikacji. Nawet jeśli reprezentanci tego pokolenia opanowali narzędzia sieciowe (mają swe konta w mediach społecznościowych, z którymi dobrze sobie radzą, korzystają ze smartfonów, opłacają rachunki w internecie, realizują e-recepty, zamawiają w sieci miejsca noclegowe czy zakupy itp.), jednak ciągle wolą bezpośredni kontakt. Dlatego mogą nie ufać propozycjom składanym w sieci, a także procedurze spotkań, choćby biznesowych, organizowanych w przestrzeni wirtualnej, należy jednak przypuszczać, że okres pandemii znacząco wpłynie na zmianę tych przekonań.

Douglas Coupland nazwał kolejne pokolenie generacją X, dla podkreślenia jej zagadkowości [3]. Dziś już wiadomo, że jej reprezentanci wysoko cenią osobistą niezależność, a także samodzielność w zdobywaniu wiedzy. Dostrzegają wartość zmiany w rozwoju osobistym i w karierze. Praca bywa całym ich życiem. Oczekują od lidera kompetencji coachingowych, a także tego, że będzie on chciał skorzystać z ich umiejętności, doceniając je i na bieżąco udzielając informacji zwrotnej. Chociaż ludzie ci pamiętają życie bez internetu, w większości bardzo skutecznie posługują się zawodowo narzędziami sieciowymi, prowadzą też ożywioną działalność na portalach społecznościowych, a szczególnie na Facebooku, traktując go również jako miejsce spotkań towarzyskich. Współczesna technologia stała się odkryciem ich życia, a także symbolem awansu po transformacji ustrojowej, która nastąpiła w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, dlatego dobrze się do niej zaadaptowali. Mimo to, bardzo sobie cenią tradycyjne ramy komunikowania [4], [5], [6].

Pokolenia, o których tu mowa, zbudowały społeczeństwo informacyjne, natomiast generacje kolejne traktują nowe technologie jako integralny element codziennej egzystencji, a ich preferencje komunikacyjne ciągle się kształtują (zob. Wzory komunikacji millenialsów i post-millenialsów ). Ciągłym przemianom ulega również struktura społeczna, w której system rodzinny traci swoje tradycyjne znaczenie. Już pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku Michel Maffesoli zapowiadał powrót trybalizacji, czyli społeczności plemiennych, realizowanych jednak na nowych zasadach [7]. Uważał on, że współczesnymi plemionami będą wspólnoty młodych, które zastąpią dotychczasowe społeczności w cywilizacji Zachodu, dzięki czemu stanie się ona bardziej multikulturowa i wieloetniczna, a zarazem umożliwiająca realizację swobodnego rozwoju każdej jednostki. Do charakterystyki nowych plemion miały należeć: witalizm i niechęć do politykowania, a jednocześnie spontaniczność i czasowość, czy wręcz chwilowość wyborów, dotycząca życiowych ról, grup przynależności, czy preferowanych zachowań.

Jedną z przyczyn tej społecznej transformacji Maffesoli upatrywał w zaniku tradycyjnych wzorców komunikowania, a zarazem braku jego nowych modeli, odpowiadających wyzwaniom przyszłości. Pisał: „Nowoczesność, mnożąc możliwości relacji społecznych, opróżniła je po części z wszelkich realnych treści. Było to w szczególności cechą nowoczesnych metropolii i wiemy dobrze, że proces ten nie pozostawał bez znaczenia dla samotności w tłumie, o której tyle już naopowiadano” [8]. Maffesoli miał w swoich przewidywaniach wiele racji, jednak w życiu i poglądach przedstawicieli generacji młodych oprócz dążenia do wolności i indywidualizmu, ujawniły się też mroczne strony, choćby związane ze wspomnianym przez niego doświadczeniem samotności, alienacji i niemożności porozumienia, a kwestia wypracowania nowych szlaków komunikacyjnych w rzeczywistości on- i offline pozostaje ciągle otwarta i pełna nierozwiązanych problemów.